O nome de Cachena utilízase para designar unha poboación bovina estendida no sureste ourensán, nos montes da serra do Xurés, serra de Leboreiro e montes do Quinxo que, ao final da súa regresión censual, quedou practicamente acantoada na parroquia da Illa, máis concretamente na localidade de Olelas, no concello de Entrimo.

Fonte: Expansión

As primeiras referencias escritas desta raza encontrámolas na Xeografía Xeral do Reino de Galicia (Risco, 1936):  "Vaquita liliputiense, rústica, que vive en liberdade en pastoreo constante nas montañas do concello de Entrimo e que, á parte da súa diminuta talla, ofrece como signo característico unha franxa ao longo da cara de coloración máis baixa que el resto da súa capa castaño-escura e cunhas liñas negras ao redor dos ollos como si a res leva lentes de grosa montura".

A área principal da orixe e dispersión xeográfica da raza sitúase nas zonas montañosas dos concellos incluídos no parque natural Baixa Limia-Sierra do Xurés, na provincia de Ourense, e nos contrafortes montañosos do homólogo parque nacional portugués de Peneda-Gerês. 

No ano 1996, tan só existía 1 explotación fóra da provincia de Ourense. No ano 2004, existían 36 en Ourense, 23 en Lugo, 19 na Coruña, 5 en Pontevedra e unha en Cáceres. No ano 2021 había en Galicia 4.982 animais repartidos en 155 ganderías.

A súa rusticidade e a gran adaptación ao medio, con alto grao de transformación de alimentos groseiros, fana óptima para terreos abruptos e con poucos recursos herbáceos.



Descrición:

Son animais de configuración moi especial, destacando en conxunto a súa reducida talla - é a raza española máis pequena - , a harmonía corporal, o gran tamaño da cornamenta e a expresividade da cara, cunha mirada de alerta permanente.

O nome deriva da etimoloxía, dado que cacheno significa pequeno en galego, indicando a súa pronunciada elipometría. Outro termo é "GALLUDA", ou "GALLEIRA" símil do apeiro agrícola "Galla", nomeándoas así "cos cornos moi grandes".

As Cachenas son reprodutoras con moi boas calidades maternais e unha gran facilidade de parto que se ve favorecida polo reducido peso dos becerros ao nacemento. Ademais, a súa aceptable produción leiteira permítelles aleitar ás crías ata o destete

Antigamente esta raza posuía un triplo aproveitamento: para traballo, carne e leite. Con todo, a orientación produtiva actual está encamiñada cara á produción de carne a baixo custo a partir dunha alimentación baseada no aleitado, que se complementa con cereais cando é necesario.

Son máis escuras na rexión do pescozo; as mucosas, pezuñas e parte dorsal da encornadura negras; con flequillo na testuz; pavillón auricular e cola ben poboadas de pelo.



Uso gastronómico:

Cunha adecuada maduración a carne de Cachena é tenra e zumarenta e máis vermella. Presenta uns valores de graxa contorna ao 2%, ben distribuída e infiltrada (máis que ningunha outra raza autóctona galega).

A cría e a alimentación natural e en extensivo favorecen un nivel moi elevado de ácidos graxos cardiosaludables (omega 3, omega 6 e CLA). 


A canle caracterízase por un rendemento ao redor do 48%, bo para unha raza rústica, a máis pequena do mundo, cunhas porcentaxes de cuarto traseiro ao redor do 66%, que é onde se atopan as pezas de maior valor comercial (lombo, solombo, redondo, cadeira, contra).



Fonte información e imaxes: Boaga